Sıcak Havaların Etkileri ve Korunma

Geçen yaz; 4 Temmuz 2023 tarihinde şimdiye kadar ölçülmüş en sıcak gün olarak kayıtlara geçmiş bulunmaktadır. Küresel ısınma etkilerinin giderek daha çok hissedildiği bu çağda; 2024 yazının da yüzyılın en sıcak yazlarından biri olması beklenmektedir. İklim değişikliği için gerekli önlemler ivedilikle alınmazsa; sıcaklık artışı ile ilişkili olarak tarım, su, enerji sorunları ile hayvanlar ve insanlarda gelişebilecek sağlık sorunları önemli bir gündem maddesi olarak karşımıza çıkacaktır. Sıcak havanın insan bedeni üzerinde ciddi zararları olabilmektedir. Bu nedenle dikkatli olmalı ve bazı önlemler alarak kendimizi korumayı ihmal etmemeliyiz.

Herkes sıcak havalardan etkilense de bazı özel guruplar sıcağa bağlı gelişebilecek olumsuzluklara karşı daha hassaslardır. Bunlar;

• Bebekler
• Küçük çocuklar ( 5 yaş altı )
• Hamileler ve emzirenler
• 65 yaş ve üzerindekiler
• Kronik hastalığı olanlar
• Devamlı ilaç kullananlar
• Fazla kilolular
• Kötü yaşam koşulları (Evsizler, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olanlar)
• Zorlu çalışma koşulları / Meslek (Ağır fiziksel aktivite, ısıya maruziyet)
• Alkol / Madde kullanımı
• Hava kirliliği

Sıcak ile ilişkili rahatsızlıkların  meydana gelmesine zemin hazırlayan bazı durumlar söz konusudur. Bu durumlar kısaca aşağıda belirtildiği gibidir;

• Yeterli miktarda su içmemek
• Havasız ortamda olmak
• Kapalı alanda çalışmak
• Doğrudan güneşe maruz kalmak
• Kalabalık ortamlarda bulunmak
• Uygun giyinmemek

İnsan beyninde, hipotalamustaki ısı ayarlama merkezi vücut sıcaklığının artması ile devreye girer. Kalbin pompaladığı kan artar, damarlarda genişleme ve terleme uyarılır. Yüksek nem olduğunda terleme azalır ve terlemenin yetersiz kaldığı durumlarda vücut ısısı giderek artar. Bu durum beyindeki ısı ayarlama merkezinin bozulmasına ve birçok farklı sağlık problemlerinin oluşmasına neden olur.

Sıcak ile ilişkili hastalıklar şunlardır;

• Güneş yanığı / Sıcak döküntüleri
• Sıcak krampları
• Baş dönmesi ve bayılma
• Sıcak bitkinliği
• Sıcak çarpması

Sıcak Döküntüsü (İsilik)

Sıcak ve nemli havalarda aşırı terlemeye bağlı gelişen; küçük kızarık kabarcıklar şeklinde olan kaşıntılı, makülopapüler tarzı cilt lezyonlarıdır. Her yaşta görülebilse de genellikle bebeklerde ve çocuklarda, özellikle vücudun kıvrım yerlerinde görülür. Boyun, kasık, bacak arası, kadınlarda meme altları, dirsek iç kısımları sıklıkla etkilenen bölgelerdir. Sık banyo yapmak önerilir. Etkilenen cilt bölgeleri kuru tutulmalı, mümkünse daha serin ve daha az nemli ortamlarda bulunulmalıdır. Pudra kullanmanın herhangi bir yararı yoktur.

Güneş Yanığı

Uzun süre güneş ışığına maruz kalmakla oluşur. Cilt kızarık, ağrılı ve aşırı derecede sıcaktır. Şikayetler güneşe maruziyettten birkaç saat sonra başlar. Eğer ateş, bül (su toplanması) ve şiddetli ağrı varsa veya etkilenen kişi 1 yaşından küçükse en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması gerekmektedir. Güneşe bağlı cilt tahrişlerinden korunmak için özellikle güneş ışınlarının daha dik geldiği öğlen saatlerinde güneşe maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Beyaz tenli kişiler ve cildi hassaslaştıran ilaç kullananlar risk altındadır. Güneş yanığı gelişmişse; soğuk su ile yıkamak, soğuk uygulama yapmak ve cildi nemlendirecek ürünler kullanmak gerekmektedir. Yağ, salça, yoğurt ve diş macunu vb. maddeler kesinlikle güneş yanığına sürülmemeli, büller patlatılmamalıdır.

Sıcak Krampları

Aşırı fiziksel aktivite sonucunda terlemeye bağlı olarak vücutta hızlı bir su ve mineral kaybı  olur. Minerallerin azalması kaslarda ağrılı, istemsiz kasılmalara neden olabilir. Daha çok karın, bacak ve kol kaslarının ağrılı spazmları şeklindedir. Sıcak krampları için tıbbi tedaviye gerek yoktur, kişinin yaptığı aktivite durdurulmalı; sakin ve serin bir yerde dinlendirilmelidir. Ayran veya mineralli içecekler içirilmelidir. Kramp meydana geldikten sonra en az birkaç saat fiziksel aktivitede bulunulmamalı, bir saat içerisinde şikayetleri geçmezse en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Sıcak Senkobu

Sıcak kaynaklı artmış terlemeye bağlı volüm açığı meydana gelir. Periferik vazodilatasyon (damar genişlemesi) ile deriye giden kan akımı artar ve kanın bacaklarda göllenmesi neticesinde beyine giden kan akımı azalır. Kişinin tansiyonu birden düşer, baş dönmesi ve takibende de bayılma olabilir. Genellikle yaşlılarda görülür. Bol sıvı alma ve serin yerde istirahat önerilir.

Sıcak Bitkinliği

Uzun süre aşırı sıcağa maruz kalma ve yeterli miktarda sıvı almamaya bağlı su ve mineral kaybıyla meydana gelir. Daha sıklıkla yaşlılarda, yüksek tansiyonu olanlarda ve güneş altında çalışanlarda görülür. Aşırı terleme, yorgunluk, halsizlik, bayılma hissi, nabız hızlanması, ateş yükselmesi, bulantı, kusma, baş ağrısı, kas ağrısı ve krampları belirtileriyle kendini gösterir. Deri soğuk, solgun ve nemlidir. Nabız hızlı ve zayıf; solunum ise hızlı ve yüzeyseldir. Bu kişilerde bilinç açıktır. Güneş çarpmasının daha hafif şekli olup hayati tehlike söz konusu değildir.

Hemen müdahale edilirse genel durum hızla düzelir. Hasta serin bir yerde istirahate alınır,  giysileri gevşetilip, sırt üstü yatırılarak bacakları yükseltilir. Islak havlu veya serin bezler yardımıyla vücudu serinletilmeye çalışılır ya da banyo yaptırılır. Bol miktarda sıvı verilir; özellikle de tuzlu ayran içirilir. Hasta kusuyorsa, genel durumu giderek kötüleşiyorsa ve şikayetleri 1 saatten uzun sürüyorsa mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir.

Sıcak Çarpması

Aşırı sıcağa maruz kalma sonucu vücut ısısını ayarlayan terleme mekanizmasının bozulmasına bağlı olarak; vücut ısısının düşürülememesi ile karakterize ACİL bir durumdur. Vücut ısısı birkaç dakika içerisinde 40-41°C üstüne çıkabilir. Birçok hastada şuur bozuklukları, irritabilite,  konfüzyon, davranış bozuklukları, şaşkınlık, sersemlik, halüsinasyon, nöbetler ve koma tablosu görülmektedir. Ateş  39,4°C üzerindedir, cilt sıcak, kuru ve kırmızıdır. Cilt önce kızarır; sonra soluk ve morumsu bir renk alır. Terleme yoktur; terlemenin olmaması önemli bir bulgudur. Bulantı, kusma, baş ağrısı, baş dönmesi, hızlı soluk alıp verme, kalp çarpıntısı, göz bebeklerinin büyümesi, göz çukurlarının belirginleşmesi ve görme netliğinin bozulması ile komaya kadar gidebilen şuur bulanıklığı veya şuur kaybı vardır. Nörolojik hasar, ısının yüksekliği ve süresi ile ilişkilidir. Merkezi sinir sistemi dışında; kalp, böbrekler ve karaciğer gibi organlar da etkilenir.

Sıcak çarpması acil olarak tedavi edilmezse kalıcı hasarlara ve ölüme neden olabilir. Bilinç kaybından önce tedaviye başlanması durumunda iyileşme şansı oldukça yüksektir.

Böyle bir kişi görüldüğünde ilk önce 112 aranmalı ve hasta serin bir yere alınmalıdır. Bilinci kapalıysa hastaya bir şey içirilmeye çalışılmamalıdır. Koma pozisyonu verilmelidir. Tedavide hasta monitorize edilir. Vücut ısısının düşürülmesinde ateş düşürücü ilaçlar faydasızdır. Hasta hemen soğutulmaya çalışılır. Evaporatif ( Buharlaşma ) soğutma, en etkili yöntemdir. Buharlaşmanın artması için giysiler çıkarılmalı, hastanın üzerine spreyle su püskürtülmeli, soğutucularla (vantilatör, fanlar vb.) soğutulmaya çalışılmalıdır. Kolay, ucuz ve her yerde uygulanabilir bir yöntemdir. Hastanın durumuna göre başka soğutma yöntemleri ve gerekli tedavileri uygulanır.

Sıcaklardan nasıl korunabiliriz?     

• Güneş ışınlarının daha dik geldiği günün en sıcak saatleri olan 10:00-16:00 arasında mecbur kalınmadıkça dışarı çıkılmamalıdır ve güneşlenilmemelidir.
• Giysilerimizin açık renkli ve bol; kumaşlarının ise havayı geçiren , terlemeyi olumsuz etkilemeyecek şekilde olmasına dikkat edilmelidir.
• Ağır fiziksel aktivitelerden kaçınılmalıdır.
• Bol su tüketilmelidir. Susuzluk hissi olmasa bile bol sıvı alınmalıdır. Ancak çok soğuk ve buzlu içecekler tercih edilmemelidir.
• Çay, kahve, gazlı ve asitli içecekler mümkün oldukça tüketilmemelidir.
• Yağlı, ağır yemeklerden ve aşırı yemek yemekten kaçınılmalıdır.
• Güneşe bağlı gelişebilecek deri problemlerini önlemek için güneş koruyucu kremler kullanılmalıdır.
• Şapka, şemsiye, güneş gözlüğü kullanılmalıdır.
• Sık duş alınmalı; gün içerisinde eller, ense ve yüz sıkça yıkanmalıdır.
• Evler iyice havalandırılmalı ve pencerelerde güneşlik kullanılmalıdır.
• Otomobil içerisinde kısa süreliğine bile olsa kesinlikle evcil hayvan, bebek ya da çocuk bırakılmamalıdır.

KAYNAKLAR:

• https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ced/asiri-sicaklarin-saglik-uzerine-etkileri.html#:~:text=G%C3%BCne%C5%9F%20veya%20S%C4%B1cak%20%C3%87arpmas%C4%B1%3A%20A%C5%9F%C4%B1r%C4%B1,41%C2%B0C%20%C3%BCst%C3%BCne%20%C3%A7%C4%B1kabilir.
• https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cevre-sagligi-db/Dokumanlar/Diger/Asiri_Sicaklar_Genelgesi.pdf
• https://www.cdc.gov/disasters/extremeheat/pdf/Heat_Related_Illness.pdf
• https://tatd.org.tr/haber-ve-duyuru/sicak-hastaliklari-hakkinda-kamuoyu-bilgilendirme/
• http://file.atuder.org.tr/_atuder.org/fileUpload/3MG2dGS12pEE.pdf
• https://toraks.org.tr/files/mf/site/2023/07/basin-bildirisi-e1ab80bc.pdf
• https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=99090
• https://www.aydintabipodasi.org.tr/haberler/haber-129
• https://acilci.net/sicak-carpmasi-mekanizma-ve-yaklasim/