9 şubat günü ülkemizde sigaranın zararları konusunda bir farkındalık yaratmak ve tütün kullanımının bırakılması yönünde teşvik etmek amacıyla ‘9 Şubat Sigara Bırakma Günü’ olarak ilan edilmiştir.
Tütün salgını, dünyanın şimdiye kadar karşılaştığı en büyük halk sağlığı sorunlarından biridir ve dünya çapında her yıl 8 milyondan fazla insanı öldürmektedir. Bu ölümlerin 7 milyondan fazlası direkt olarak tütün kullanımından kaynaklanırken, yaklaşık 1,3 milyonu sigara içmeyenlerin pasif içiciliğe maruz kalmasından kaynaklanmaktadır.
Tütün kullanımının her türlüsü zararlıdır ve tütüne maruz kalmanın güvenli bir seviyesi yoktur. Sigara içimi, dünya çapında en yaygın tütün kullanım şeklidir. Diğer tütün ürünleri arasında nargile tütünü, puro, ısıtılmış tütün, kendi tütününü sarma, pipo tütünü, elektronik sigaranın her çeşidi yani dumansız tütün ürünleri bulunur.
Dünya çapında 1,3 milyar tütün kullanıcısının yaklaşık %80’i, tütüne bağlı hastalık ve ölüm yükünün en ağır olduğu düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. Tütün kullanımı, hane halkı harcamalarını gıda ve barınma gibi temel ihtiyaçlardan tütüne yönlendirerek yoksulluğa katkıda bulunur. Bu harcama davranışını engellemek zordur çünkü tütün çok bağımlılık yapar.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 40 milyondan fazla genç tütün ürünlerini kullanmaktadır. Çalışmalar her yıl 7 milyondan fazla kişinin doğrudan tütün kullanımına bağlı hastalıklar sebebiyle ve 1.2 milyon kişinin de tütün ürünü kullanmamasına rağmen sigara dumanına maruz kalarak pasif içicilik nedeniyle yaşamını yitirdiğini göstermektedir. Eğitimin ve farkındalığın önemini vurgulayan uzmanlar, tütün kullanan her 10 kişiden 9’unun 18 yaşından önce sigara kullanmaya başladığı bilgisini de eklemektedir.
Tütün ve ürünlerinin oluşturduğu çevre zararları çoğu zaman göz ardı edilen bir konudur. Sigara izmaritleri, dünya çapında en yaygın atılan atıktır, sahillerde ve su kenarlarında en sık toplanan çöptür. Tütün endüstrisi, sigara üretimi için yıllık 600 milyon ağacı kesmektedir ve yılda 84 megaton karbondioksit eşdeğerinde sera gazı salınımına neden olmaktadır. Tütün endüstrisi; iklim değişikliğine neden olmakta, ekosisteme zarar vermektedir. Diğer taraftan söndürülmemiş sigara izmaritleri, orman yangınları başta olmak üzere pek çok yangın ve buna bağlı can kayıplarının önemli bir sebebi olmaya devam etmektedir. Ayrıca çoğunluğu plastik olan milyonlarca ton tütün ambalaj atığı da çevreye ve ekosisteme zarar vermektedir.
Tütün kullanımının ekonomik maliyetleri oldukça yüksektir ve tütün kullanımının neden olduğu hastalıkların tedavisi için önemli sağlık bakım maliyetlerinin yanı sıra tütüne atfedilebilen morbidite ve mortaliteden kaynaklanan insan sermayesi kaybını da içermektedir.
İkinci el duman, insanlar tütün ürünleri içtiğinde restoranları, ofisleri, evleri veya diğer kapalı alanları dolduran dumandır. İkinci el tütün dumanına maruz kalmanın güvenli bir seviyesi mevcut değildir. Pasif içicilik, koroner kalp hastalığı ve akciğer kanseri dahil ciddi kardiyovasküler ve solunum yolu hastalıklarına neden olur ve her yıl yaklaşık 1,3 milyon insanı erken öldürür.
74 ülkede yaşayan dünya nüfusunun dörtte birinden fazlası, kapsamlı ulusal dumansız yasalarla korunmaktadır. Bu ülkelerden biri de ‘Dumansız Hava Sahası’anlayışı ve yasalarıyla Türkiye’dir.
Tütün ürünlerinin yasadışı ticareti, dünya çapında önemli sağlık, ekonomi ve güvenlik endişeleri doğurmaktadır. Dünya genelinde tüketilen her 10 sigara ve tütün ürününden 1’inin yasa dışı olduğu tahmin edilmektedir.
Birçok ülkeden elde edilen deneyimler, tütün vergileri ve fiyatları yükseltildiğinde bile yasadışı ticaretin başarılı bir şekilde ele alınabileceğini, bunun da vergi gelirlerinin artmasına ve tütün kullanımının azalmasına yol açtığını göstermektedir.
Tütün Ürünlerinin Yasadışı Ticaretini Ortadan Kaldırmak için DSÖ FCTC Protokolü (ITP), tütün kullanımını ve bunun sağlık ve ekonomik sonuçlarını azaltmak için temel arz yönlü politikadır.
En zararlı tütün ürünlerinden biri de ;elektronik sigaralardır.Ülkemizde de oldukça sık tercih edilmektedir.
Elektronik sigaralar (veya e-sigaralar), elektronik nikotin dağıtım sistemlerinin (ENDS) ve elektronik nikotinsiz dağıtım sistemlerinin (ENNDS) en yaygın şeklidir, ancak e-purolar ve e-pipolar gibi başkaları da vardır. ENDS, değişen miktarlarda nikotin ve zararlı maddeler içerir. ENDS/ENNDS ürünlerinin kullanımı halk arasında ‘vaping’ olarak adlandırılır. Ancak bu, zararsız oldukları veya su buharı yaydıkları anlamına gelmemektedir.
E-sigara emisyonları tipik olarak, aerosollere ikinci el maruz kalan kullanıcılar ve kullanıcı olmayanlar için zararlı olan nikotin ve diğer toksik maddeleri içerir. Nikotin içermediği iddia edilen bazı ürünlerin nikotin içerdiği tespit edilmiştir.
Kanıtlar, bu ürünlerin sağlığa zararlı olduğunu ve güvenli olmadığını göstermektedir. Son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar, ENDS kullanımının kalp hastalığı ve akciğer bozuklukları riskini artırabileceğini düşündürmektedir. Gebe kadınlarda nikotin maruziyeti fetüs üzerinde olumsuz sağlık sonuçlarına neden olabilir ve yüksek derecede bağımlılık yapan bir madde olan nikotin beyin gelişimi için zararlıdır.
DSÖ FCTC, halk sağlığının teşviğinde bir kilometre taşıdır. İnsanların en yüksek sağlık standardına sahip olma hakkını teyit eden, uluslararası sağlık işbirliği için yasal boyutlar sağlayan ve uyum için yüksek standartlar belirleyen kanıta dayalı bir antlaşmadır. 2007 yılında DSÖ, DSÖ FCTC’nin talep azaltma hükümlerinin uygulanmasını artırmak için MPOWER adı verilen pratik, uygun maliyetli bir girişim başlatmıştır.
6 MPOWER ölçüsü şunlardır:
- Tütün kullanımı ve önleme politikaları izlenmelidir.
- İnsanlar tütün kullanımından korunmalıdır.
- Tütün kullanımını bırakmak için yardım teklif edilmelidir.
- Tütünün tehlikeleri hakkında uyarılmalıdır.
- Tütün reklamı, promosyonu ve sponsorluğuna ilişkin yasaklar uygulanmalıdır.
- Tütün üzerindeki vergiler artmalıdır.
DSÖ, 2007 yılından bu yana MPOWER önlemlerini izlemektedir.
Tütün ürünü kullanımı, vücudun neredeyse her organına zarar verir.Tüm bu riskler göz önüne alındığında, geç kalmadan bırakmak için adım atmak çok önemlidir. Tütün ürünü kullanımını bırakmak, her zaman ve her yaşta büyük fayda sağlar, vücutta gerçekleşen faydalı sağlık değişimleri aşağıda özetlenmiştir:
- İlk sigara bırakma gününden itibaren yüksek kalp atış hızı normale döner, kan basıncı düşer, kan dolaşımındaki karbon monoksit seviyesini normale döner, tat ve koku alma duyuları gelişir.
- 2-12 hafta içinde dolaşım düzelir, kanın akışkanlığı artar, el ayak gibi vücudun uç kısımları daha iyi kanlanır, akciğer kapasitesi artar, öksürük ve nefes darlığı azalır, zamanla bağışıklık sistemi güçlenir.
- 1 yıl sonra, akciğerler daha sağlıklı hale gelir, koroner kalp hastalığı riski, sigara içen birininkinin yaklaşık yarısına kadar düşer.
- 5 yıl sonra inme riski ve kalp krizi riski azalır ve bu riskler zamanla azalmaya devam eder.
- 10 yıl sonra akciğer kanseri riski sigara içen birinin yarısı kadar olur ve ağız, gırtlak, yemek borusu, mesane, serviks ve pankreas kanseri riski azalır.
- 15 yıl sonra, koroner kalp hastalığı riski sigara içmeyen birininki ile aynı seviyeye iner.
Sigara bırakmada ilk adım; bırakmaya karar vermektir. Sigarayı bırakmaya karar verdikten sonra ALO 171’den sigara bırakma konusunda bilgi alabilirsiniz. Sigara bırakmada en büyük yardımcı kayıtlı olduğunuz aile hekimleri olacaktır aynı zamanda ‘Sigara Bırakma Poliklinik’’lerine de başvurabilirsiniz. Sigara bırakma polikliniklerinde, hekimler tarafından uygun görülen hastalara, sigara bırakma tedavisinde kullanılan ülkemizde geri ödeme kapsamında olmayan ilaçlara erişim de sağlanabilmektedir. Hekimlerin hastayı muayenesi ve değerlendirmesi doğrultusunda ücretsiz olarak sağlanan ve sigara bırakma tedavisinde, bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmış ilaç ve nikotin replasman tedavisi preparatları önerilebilir. Şiddetli, nikotin yoksunluk belirtileri gösteren veya sigara bırakma sürecinde yaşanan fizyolojik zorluklarla başa çıkmada zorlanan hastalarda farmakolojik destek sağlanması, bırakma sürecini sürdürmeye katkı sağlamaktadır.
Sigarayı bıraktıktan bir sonraki aşama özellikle kış döneminde artan akciğer infeksiyonlarından korunma için grip ve zatürre aşılaması olacaktır. Özellikle son aylarda artan grip salgınlarından ve oluşabilecek ikincil akciğer infeksiyonlarından korunmak için aile hekiminize başvurmayı ve sigara ve aşılar hakkında bilgi almayı unutmayın.
Uzm. Dr. Selda Handan Karahan
İSTAHED Bilim Komisyonu Üyesi
KAYNAKLAR
- https://www.who.int/health-topics/tobacco#tab=tab_1
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
- https://gedab.ogu.edu.tr/Sayfa/Index/115/9-subat-31-mayis-dunya-sigarayi-tutunu-birakma-gunu-2024
- https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler/9-subat-sigarayi-birakma-gunu.html#:~:text=9%20Şubat%20tarihi%2C%20toplumda%20sağlıklı,Sigarayı%20Bırakma%20Günü”%20olarak%20kutlanmaktadır.
- https://toraks.org.tr/files/mf/site/2025/02/9-subat-sigarayi-birakma-gunu-74e5217e.pdf
- https://tobaccoatlas.org/challenges/health-effects/
GÜÇLÜ İSTAHED, GÜÇLÜ AİLE HEKİMLİĞİ!
