8 Soruda Zatürreyi (Pnömoni) özetleyelim.
1- Zatürre nedir?
2- Toplumda zatürre ne kadar sık gözükür?
3- Zatürre bulaşıcı bir hastalık mıdır?
4- Zatürre öldürücü bir hastalık mıdır?
5- Kimler daha risklidir ?
6- Ne zaman zatürreden şüphelenmeliyiz, evde neler yapabiliriz ve doktor başvuru ne zaman olmalı?
7- Zatürre nasıl ve nerede tedavi edilir?
8-En önemli soru da zatürreden korunmak mümkün mü?
1- Zatürre nedir?
Toplum arasında zatürre olarak bilinen pnömoni; akciğer dokusunu etkileyen ve çoğunlukla bakteri, virüs ve daha nadiren mantarlara bağlı gelişen bir enfeksiyon hastalığıdır. Dünya Sağlık Örgütü, 2009 yılından bu yana zatürre hastalığına dikkat çekmek, toplumu bilgilendirmek ve farkındalığı arttırmak için 12 Kasım günü ‘’Dünya Zatürre Günü’’ olarak anılmaktadır.
2- Toplumda zatürre ne kadar sık gözükür?
Amerika Birleşik Devletleri’nde, zatürre her yıl 4,5 milyondan fazla ayaktan tedavi ve acil servis başvurusuna neden olur ve bu tüm başvuruların yaklaşık %0,4’üne denk gelir. Avrupa’da ise görülme sıklığı 1.000 yetişkinde 14 vakaya kadar ulaşabilir. Vakaların yaklaşık %50’si yatarak tedavi gerektirir.
Hastaların yaşı ve ek hastalıkları zatürreye yakalanma oranlarını değiştirir. Örneğin 65 yaş üstü ve kronik akciğer hastalığı olan bir yetişkinde, hastalığı olmayan genç bir kişiye göre zatürreye yakalanma riski 3 kat artmıştır.
3- Zatürre bulaşıcı bir hastalık mıdır?
Evet. Diğer solunum yolu hastalıkları gibi mikroorganizmalara bağlı zatürre, hastadan hastaya bulaşabilir. Hasta kişilerle teması azaltmak riski azaltır.
4- Zatürre öldürücü bir hastalık mıdır?
Evet. Zatürre ülkemizde enfeksiyona bağlı ölüm nedenleri arasında ilk sırada iken tüm ölüm nedenleri arasında 5. sırada yer almaktadır. Zatürreye bağlı ölüm, çeşitli çalışmalarda %1 ile %60 oranında saptanmıştır. Özellikle hastane yatışı gerektiren durumlarda ölüm oranı artmaktadır.
Zatürre, 5 yaş altı çocuk ölümlerinin %14’ünü oluşturuyor ve 2019 yılında 740.180 çocuğun ölümüne neden olmuştur.
5-Kimler daha risklidir ?
İleri yaş – Zatürre riski yaşla birlikte artar. ≥65 yaşındaki yetişkinler arasında zatürre nedeniyle hastaneye yatış sıklığı her 100.000 kişide yaklaşık 2000’dir. Bu rakam, genel nüfustan yaklaşık üç kat daha yüksektir ve yaşlı yetişkin nüfusunun yüzde 2’sinin her yıl zatürre nedeniyle hastaneye yatırılacağını göstermektedir.
Kronik eşlik eden hastalıklar –Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) , diğer kronik akciğer hastalığı formları (örneğin bronşektazi, astım), kronik kalp hastalığı (özellikle konjestif kalp yetmezliği), inme, diyabet, yetersiz beslenme ve bağışıklık sistemini baskılayan durumlar zatürre riskini arttırır.
Viral solunum yolu enfeksiyonu
Bozulmuş solunum yolu koruması
Sigara ve alkol aşırı kullanımı – Sigara, alkol aşırı kullanımı (örneğin, >80 g/gün) ve madde bağımlılığı zatürre için önemli değiştirilebilir davranışsal risk faktörleridir.
Günde 10-20 adet sigara kullanımı pnömoni riskini 2.3 kat, > 20 adet sigara kullanımı ise 2.9 kat arttırır.
Tütün ve tütün mamulleri kullanımı yaygınlığı, 15 yaş ve üzeri bireylerde 2020 yılında 30,7’dir. 2022 yılında, her gün tütün kullanan 15 yaş ve üzeri bireylerin oranı %28,3’tür. Erkeklerin %41,3’ü ve kadınların %13,0’ı hâlen sigara içmektedir.
Diğer yaşam tarzı faktörleri – Kalabalık yaşam koşulları (örneğin hapishaneler, evsiz barınakları), düşük gelirli ortamlarda ikamet etme ve çevresel toksinlere maruz kalma (örneğin çözücüler, boyalar veya benzin) yer almaktadır.
6- Ne zaman zatürreden şüphelenmeliyiz, evde neler yapabiliriz ve doktor başvuru ne zaman olmalı?
Zatürre tanısı için, klinik olarak uyumlu bir belirti (örneğin ateş, nefes darlığı, öksürük ve kandaki enfeksiyon belirteçlerinin yükselmesi) olan bir hastada akciğer görüntülemesinde bozulma gösterilmesi gerekir. Çoğu hasta için akciğer filmi yeterlidir. Bilgisayarlı tomografi ise seçilmiş vakalar için ayrılmıştır. Herhangi bir solunum yolu bozukluğu belirtisi;ör: öksürük, ateş, nefes almakta zorlanma olması durumunda size en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız önemlidir. Basit bir üst solunum yolu hastalığı devamında zatürreye evrilebilir.
7- Zatürre nasıl ve nerede tedavi edilir?
Tanı konulduktan sonra ilk yapılması gereken hastanın tedavisinin, ayaktan mı hastanede yatarak mı olacağına karar vermektir. Buna karar verirken hastalık şiddetini belirleyen skorlamalar (CURB-65, PSI gibi) kullanılır. Verilen tedaviyi tam olarak tamamlamak gerekir. Tedavi sonrası bulgular hemen geçmeyebilir. Ateş 3 gün, öksürük 14 gün, halsizlik 14 gün, akciğer filmindeki değişiklikler yaklaşık 1 ay içinde geriler.
8-En önemli soru da zatürreden korunmak mümkün mü?
Evet. Peki nasıl korunabiliriz?
Aşılama, çocuklarda ve yaşlılarda zatürreden korunmak için en önemli yöntemdir. Aşılama ile pnömoni görülme sıklığı ve ölüm oranları azalır. Bu nedenle çocuklara ve yaşlılara ülkemizde rutin aşılama programı önerilerine göre zatürre aşısı (pnömokok ve grip aşısı) olmaları tavsiye edilmelidir.
Sigarayı bırakma,
Tüm hastalara yıllık grip aşısı – 6 aydan büyük herkesin sonbaharda grip aşısı yaptırması önerilmektedir. Ülkemizde şu anda 3 ayrı grip aşısı bulunmaktadır. 1-Vaxigrip®, 2-Influvac®, 3-Fluarix tetra®
Risk altındaki hastalar için pnömokok aşısı – Pnömokok aşılamasında; 50 yaş ve üzerinde olan erişkinlere eğer daha önce yapılmamışsa tek doz 20-valanlı konjuge pnömokok aşısı Prevenar 20® (PCV20) önerilir.
• Eğer daha önce sadece Prevenar 13® (PCV13) veya 23-valanlı pnömokok aşısı Pneumovax 23®(PPSV23) yapılmışsa ve üzerinden bir yıl geçmişse tek doz PCV20 önerilir.
• Eğer daha önce PCV13 ve 23-valanlı pnömokok aşısı (PPSV23) yapılmış fakat 65 yaşından sonra hiç aşı uygulanmamışsa son pnömokok aşısının üzerinden en az 5 yıl geçtikten sonra tek doz PCV20 önerilir.
• Eğer daha önce PCV13 ve PPSV23 yapılmış ve son dozu 65 yaşından sonra almışsa kişiye göre karar verilir ve PCV20 yapılır.
Yaşı 19-49 arası olan erişkinlerden kronik hastalıkları (hipertansiyon hariç kronik kalp, karaciğer ve akciğer hastalıkları), diyabet, kronik böbrek hastalığı, nefrotik sendrom, immün yetmezlikler, immunsupresyon, malignite, lösemi, lenfoma, multiple miyelom, solid organ transplantasyonu, alkolizm, konjenital veya kazanılmış immun yetmezlik (B- veya T-lenfosit eksikliği, kompleman eksikliği, fagositik hastalıklar), HIV enfeksiyonu, konjenital veya kazanılmış aspleni, orak hücreli hastalık, diğer hemoglobinopatiler, beyin omurilik sıvısı (BOS) kaçağı ve koklear implantı olanlara tek doz PCV20 önerilir.
Sonuç olarak zatürre önlenebilir, tedavi edilebilir bir hastalıktır. Aile hekimleri olarak bizler, hastanın tüm sağlık sorunları için ilk temas noktasını oluşturmaktayız.
Aile hekiminize hasta olmadan önce, sağlıklı iken başvurunuz. Aile hekiminiz sizin hasta olmadan önce hastalıklardan korunmanıza yönelik tüm işlemleri yapacaktır. Bağışıklama için, kronik hastalık taramaları için, sigara bırakmak için ilk gideceğiniz yer aile hekiminiz olmalıdır.
Hastalık oluşmadan önce önlemek en büyük tedavidir.
Kaynaklar
https://www.uptodate.com/contents/overview-of-community-acquired-pneumonia-in-adults?source=autocomplete&index=0~4
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30497986/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37235761/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36734192/
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia
Türkiye Sağlık Araştırması, 2022
Türkiye EKMUD erişkin yaş gruplarına göre 2025 aşı önerileri
Uzm. Dr. Çağrı KILIÇLI
İSTAHED Bilim Komisyonu Üyesi
GÜÇLÜ İSTAHED, GÜÇLÜ AİLE HEKİMLİĞİ!
