26 Eylül Dünya Korunma Günü, her yıl Aile Planlamasına dikkat çekmek ve insanların bu konuda bilgilerini artırmak için etkinlikler düzenlenerek kutlanmaktadır.
Aile Planlaması bireylerin istediklerinde, sağlıklı ve uygun zamanı planlayarak, istedikleri ve bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmaya sorumluluk alarak bilinçli bir şekilde karar verebilecek bilgiye sahip olarak doğurganlığın düzenlenmesidir.
Aile Planlaması Neden Önemlidir ?
Anne ölümlerinin en sık nedenlerinden bir tanesi çok sayıda doğum yapmaktır. Art arda olan gebelikler, tekrarlayan düşükler, sık doğumlar anne sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. İstenmeyen gebelikler neticesinde anneler ilkel yollar ile gebeliklerini sonlandırmayı denemekte, bu durum sağlıklarını tehlikeye atmaktadır. Aile planlaması, anne ve bebek sağlığının korunması, bireylerin modern yöntemler vasıtasıyla kendi istediklerinde çocuk sahibi olabilmelerini sağlamaktadır.
Ülkemizde Aile Planlamasının Tarihçesi
Ülkemizde;14.04.1928 1219 Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun aracılığıyla ebelerin görev ve sorumlulukları ile hangi durumlarda hekimin doğumda olması gerektiği ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır.
24.04.1930 Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 3. Madde: Pronatalisttir. Doğumların artırılmasını destekler.
1961 yılında Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Yasa yürürlüğe girmiştir. Sağlık Ocakları ve Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması Merkezleri kurulmaya başlanmıştır.
1965 yılında 557 sayılı Nüfus Planlaması hakkındaki kanun kabul edilmiştir. Kanunu 8.Maddesi Antenatalist yaklaşımı gösterir. Bireylere çocuk sahibi olabilme kararını planlayabilme imkanı tanınmıştır. Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
1983 yılında cerrahi yöntemler de eklenerek tüm kontraseptif yöntemlerin kullanımı mümkün hale gelmiştir.2827 No’lu İkinci Nüfus Planlaması Yasası ile 10 haftaya kadar olan gebeliklerin isteyerek sonlandırılmasına olanak sağlanmıştır.
1994 yılında Kahire’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Nüfus ve Kalkınma Konferansı Eylem Programı ülkemizdeki sağlık politikalarına katkıda bulunmuştur.
2004 yılında Aile Hekimliği Yasası yürürlüğe girmiştir.
Aile Planlamasının Amaçları Nelerdir ?
- Aşırı doğurganlığın önüne geçmek
- Doğuma bağlı gelişebilecek sağlık problemlerini engellemek ve kadın sağlığını korumak
- Genç yaş ve geç yaş hamileliklerini kontrol altına alarak hamilelik yaşının planlanmasını sağlamak ve anne yaşına bağlı sorunların önüne geçmek
- Hamilelikler arasında uygun zaman aralığı bırakarak çok ve sık hamilelikleri önlemek
- İstenmeyen ve beklenmeyen hamilelikleri engellemek
- Riskli hamilelikleri önlemek
- Çocuk sahibi olmak isteyenleri desteklemek ve yol göstermek
- Topluma bilgi vermek ve sağlıklı bir toplum sağlamak
- Cinsel yolla bulaşabilen enfeksiyon, hamilelikte problem oluşturabilecek ilaç kullanımı ,kalıtsal hastalıklar ve gebeliğin anne sağlığı tehlikeye sokabileceği durumların önlenmesi
- Sosyo-ekonomik açıdan daha iyi koşullara sahip çocukların yetiştirebilmesi
- Gebelikler arasındaki sürenin planlanması
Aile Planlanması Yöntem Tercihlerini Etkileyen Faktörler
- Dini faktörler
- Yaşanılan yerin sosyo-kültürel özellikleri
- Eğitim düzeyi
- Maddi durumu
- Gelenekler ve alışkanlıklar
- Yöntemlere erişilebilirlik
- Sağlık politikaları
- Aile yapısı ve kadının toplumdaki yeri
Aile Planlaması Yönteminde Olması Gerekenler
- Güvenli olması
- Ulaşılabilir olması
- Ucuz olması
- Yan etkisinin olmaması
- Etkili olması
Aile Planlanması Yöntemleri
Doğal Aile Planlaması Yöntemleri
- Emzirme
- Takvim Yöntemi-Standart Günler Metodu
- Billings Ovülasyon Metodu
- Bazal Vücut Isısı Yöntemi
- Servikal Mukus Yöntemi
- İki Gün Yöntemi
- Semptotermal Yöntem
- Servikal Palpasyon Yöntemi
Geleneksel Aile Planlaması Yöntemleri
- Geri çekme ( Koitus İnterruptus )
- Vajinal duş
Modern Aile Planlanması Yöntemleri
Kadınlar İçin Olan Yöntemler
Geri Dönüşü Mümkün Olan Yöntemler
- Oral Kontraseptifler
- Rahim içi araç
- Kadın kondomu
- Diyafram
- Spermisitler
- Deri altı implantlar
- Aylık ve üç aylık iğneler
Geri Dönüşü Mümkün Olmayan Yöntemler
- Tüp ligasyonu
Erkekler İçin Olan Yöntemler
Geri Dönüşü Mümkün Olan Yöntemler
- Prezervatif
Geri Dönüşü Mümkün Olmayan Yöntemler
- Vazektomi
Aile Sağlığı Merkezlerimizde hastalarımıza başlıca önerebileceğimiz ve uygulayabileceğimiz aile planlaması yöntemleri oral kontraseptifler, RİA (RİA Uygulama Sertifikası sahibi hekimler tarafından yapılabilmektedir) prezervatif ve iğnelerdir.
***Oral Kontraseptifler
Oral Kontraseptifler
Oral kontraseptifler kombine oral kontraseptifler (KOK) ve progesteron (POP) içeren oral kontraseptifler olarak iki ayrı grupta sınıflandırılmaktadır.
- Kombine oral kontraseptif (KOK) güvenilir bir yöntemdir.
- KOK’lar kadınlık hormonları olan östrojen ve progesteronun sentetik preparatlarıdır.
- 21 ya da 28 günlük olacak şeklinde kullanıma sunulmuştur.
- KOK’ler monofazik, bifazik, trifazik ve kuadrofazik olarak sınıflandırılırlar. Monofazik KOK’lerde her bir tablette sabit miktarda östrojen ve sentetik progesteron bulunur. Multifazik olan preparatların hedefi doğal siklusu taklit ederek yan etkileri azaltmaktır.
- Monofaziklerin içeriği her gün için aynıdır.
- Multifaziklerin içeriği günlere göre değişir.
***Kombine Oral Kontraseptifler (KOK)
Kombine oral kontraseptifler hem östrojen hem de progesteron içeren oral kontraseptiflere verilen isimdir. Farklı içeriklere ve kullanım şekillerine sahip birçok KOK bulunmaktadır. KOK’ler farklı etkilere sahip farklı sentetik progesteronları, değişik dozlarda içerirler. Sentetik progesteronlar östrojenik, anti-östrojenik ve anti-androjenik etkiler meydana getirebilirler. Ayrıca yıllar içerisindeki gelişmelerle oral kontraseptiflerde kullanılan östrojen dozları düşürülmüş ve buna bağlı olarak östrojenik yan etkiler azalmıştır.Hastaya uygun olan KOK’un seçilmesi önemlidir.
KOK’lerin bazıları 21 gün kullan 7 gün ara ver şeklindedir. Ara dönemde hormon içermeyen plasebo veya demir preparatı içeren tabletlerin yer aldığı aralıksız kullanılan ürünler de bulunmaktadır. 24/4 olarak adlandırılan rejimde hormonsuz gün sayısı 7 den 4 e indirilmiştir.
24 tablet hormon, 4 tablet plasebo içeren ve ara verilmeksizin kullanılan preparatlar mevcuttur. İçerisinde hormon bulunmayan hapların alındığı ya da haplara ara verildiği dönemde “çekilme kanaması” şeklinde “siklik kanama“ meydana gelir.
Bunun yanında KOK’ların uzun süreyle ve devamlı kullanımları da mümkündür. Uzamış Siklus Oral Kontraseptifler ülkemizde bulunmamaktadır. 84 gün kombine düşük doz kontraseptif kullanımını izleyen 7 günde plasebo veya sadece etinil östradiol içeren tabletler kullanılır.Bir senede yalnızca 4 kez çekilme kanaması olmasını hedefleyen kombine preparatlar bazı ülkelerde kullanılmaktadır.
Etki Mekanizması
- Ovülasyonu baskılar.
- Servikal mukusu koyulaştırarak spermlerin geçişini önler.
- Ovumun hareketini yavaşlatır.
- Endometrium kavitesini incelterek gebeliği engeller.
Etkililiği
- Doğru kullanıldığında etkinliği % 99.9’dur.
- Hatalı kullanmaya bağlı yöntem başarısızlığı görülebilmektedir.
Olumlu Özellikleri
- Doğru kullanıldığında oldukça etkilidir.
- Kullanılması basittir.
- Etkileri ve yan etkileri çok iyi araştırılmıştır.
- Cinsel birliktelik üzerine etkisi yoktur.
- Gebe kalma endişesi olmadan cinsel birlikteliğe imkan sağlar.
- Kadın gebe kalmak istemediği sürece kullanabilir. Ara vermek gerekmez.
- Menarştan itibaren kadar her yaşta kullanılabilir.
- Yöntemi bırakmak için sağlık personeline ihtiyaç yoktur.
- Yöntem bırakıldığında tekrar gebe kalınabilir. ( Bırakıldıktan sonraki gebelik oranları 6 ay içinde %83, 1 yıl içinde %94 olarak saptanmıştır. )
- Acil kontrasepsiyon amacıyla kullanılabilir.
- Endometriyum ve over kanserini azaltır.
- Ektopik gebelik ve yumurtalık kistlerini azaltır.
- Premenstrüel şikayetleri, ağrıları ve adet kanamalarının kontrol altına alınmasında faydalıdır.
- Siklus regülasyonu sağlar.
- Menstrüel migreni engeller.
- Akne ve hirsutizmde azalma sağlar. (anti-androjenik özellikli preparatlarda)
- Miyoma uteri gelişme riskinde ve miyoma uteriye bağlı kanamalarda azalma sağlar.
- Endometriozise bağlı pelvik ağrıda azalma sağlar.
- Memenin iy huylu hastalıkları ile kolorektal kanser riskinde azalma olasılığı vardır.
Olumsuz Özellikleri
- Her gün aynı saatte hap yutmak gerekir.
- Kilo problemlerine yol açabilir.
- Lekelenme ya da ara kanama yapabilir.
- Bazı ilaçlarla etkileşime girebilir.
- Bazı rahatsızlıkları olanlarda kullanımı uygun değildir.
- Klamidya enfeksiyonu riskini artırır.
- Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz.
Kimler Kullanabilir ?
Kombine Oral Kontraseptifler için DSÖ Uygunluk Kriterleri
1.DSÖ I : Kullanılmasında sakınca olmayan durumlar
- Yaş < 40
- Obesite
- Hafif şiddette baş ağrıları
- Jinekolojik/Obstetrik durumlar
- Nullipar/Multipar
- Doğum sonrası (ilk 3 hafta geçtikten sonra ve emzirmiyorsa)
- Düşük sonrası
- Gebeliğe bağlı diyabet
- Servikal erozyon/ektropion
- Uterin fibroidler
- Endometriyum kanseri
- Over kanseri
- İyi huylu over tümörleri (kistler)
- Mevcut ya da geçirilmiş PİH
- Gestasyonel trofoblastik hastalık
- Geçirilmiş ektopik gebelik
- Endometriozis
- Adet düzensizlikleri
- Dismenore
- CYBH
- HIV pozitif ya da AIDS (kondomla birlikte kullanılması önerilir)
- Meme hastalıkları
- İyi huylu meme hastalıklar
- Ailede meme kanseri öyküsü
- Kardiyovasküler durumlar
- Varis
- Kronik hastalıklar
- Viral hepatit taþşıyıcılığı
- Tiroid hastalıkları
- Demir eksikliği anemisi
- Epilepsi
- Şistozomiazis (karaciğerde ağır fibrozis yoksa)
- Tüberküloz
- Sıtma
DSÖ II : Yararları risklerinden fazla olan durumlar
- Yaş > 40
- 35 yaş altında, günde 20 veya daha az sigara içenler
- Fokal nörolojik bulguları olmayan migren tipi baş ağrısı olanlar
- Uzun süre hareketsiz kalmayı gerektirmeyen büyük cerrahi müdahale
- Jinekolojik/Obstetrik durumlar
- Servikal kanser ya da servikste prekanseröz lezyon
- Gebeliğe bağlı sarılık öyküsü olanlar
- Emziren annelerde doğumdan 6 ay sonra
- Meme hastalıkları
- Memede tanı konmamış kitle
- Kardiyovasküler durumlar
- Düzenli kan basıncı kontrolü yaptırabilecek hafif hipertansiyon olguları (Kan basını 140/90-159/99)
- Komplikasyonsuz kalp kapağı hastalıkları
- Yüzeyel tromboflebit
- Kronik hastalıklar
- Vasküler komplikasyonu olmayan diyabet
- Ameliyat edilmiş ya da belirti göstermeyen safra kesesi hastalıkları
- Talasemi
- Orak hücreli anemi
DSÖ III : Riskleri yararlarından fazla olan durumlar
- 35 yaş ve üstünde, günde 20 ya da daha az sigara içenler
- Jinekolojik/Obstetrik durumlar
- Açıklanamayan vajinal kanama
- Doğum sonrası ilk 21 gün
- Emzirme (doğumdan sonraki ilk 6 hafta . 6 ay)
- Meme hastalıkları
- Geçirilmiş meme kanseri (son 5 yıl içinde hastalığa ait herhangi bir bulgu saptanmamışsa)
- Kronik hastalıklar
- Geçmişte hipertansiyon öyküsü olanlar
- Düzenli kan basıncı kontrolü yaptıramayacak hafif hipertansiyon olguları (Kan basıncı 140/90-159/99)
- Düzenli kan basıncı kontrolü yaptırabilen orta derecede hipertansiyon olguları (Kan basıncı 160/100 – 179/109)
- Vasküler komplikasyonlu ya da 20 yıldır var olan diyabet (hastanın durumu ağır ise DSÖ IV kabul edilir.)
- Safra kesesi hastalıkları (mevcut/tıbbi tedavi verilmiş)
- Kombine oral kontraseptif kullanımına ikincil kolestazis öyküsü
- Hafif derecede (kompanse) siroz
- Rifampin ya da griseofulvin kullanımı
- Valproik asit dışındaki antikonvülsan ilaçların kullanımı
Kimler KullanaMAZ ?
MUTLAK KONTRENDİKASYONLAR NELERDİR ?
- 35 yaş üzerinde günde en az 15 adet sigara içilmesi
- Fokal nörolojik bulgular veren migren tipi baş ağrıları ,
- Auralı migren (yaşa bakılmaksızın)
- Jinekolojik/Obstetrik durumlar
- Gebelik
- Postpartum dönem: Emzirenlerde 6 hafta, emzirmeyenlerde 3 hafta
- Mevcut meme kanseri
- Kronik hastalıklar
- Düzenli kan basıncı kontrolü yaptıramayan orta derecede hipertansiyon olguları (Kan basıncı 160/100 – 179/109)
- Şiddetli hipertansiyon olguları (Kan basıncı 180/110)
- Ağır vasküler komplikasyonlu diyabet olguları
- Retinopati/nefropati/nöropatiyle seyreden diyabet
- >20 yıldır devam eden diyabet
- Tromboemboli / Pulmoner Emboli (mevcut/geçirilmiş)
- Mevcut ya da geçirilmiş iskemik kalp hastalığı
- Serebrovasküler olay
- Komplikasyonlu kalp kapağı hastalıkları
- Uzun süre hareketsiz kalmayı gerektiren büyük cerrahi müdahaleler
- Aktif viral hepatit
- Karaciğer tümörleri (iyi ya da kötü huylu)
- Karaciğerde ağır fibrozis
- Şiddetli siroz (dekompanse)
- Uzun süren hareketsizliğe neden olacak büyük cerrahi işlemler
- Trombojenik mutasyonlar (Faktör V Leiden, protrombin mutasyonu, Protein S, C ve antitrombin yetersizliği)
- Viral hepatit
- Arteriyel kalp hastalığı için çoklu risklerin bir arada olması (diyabet, obezite, hipertansiyon, sigara içimi, ileri yaş gibi)
- Antifosfolipid antikor pozitifliği
Nasıl kullanılmalı ?
Hastaya KOK başlamadan evvel mutlaka hastanın detaylı anamnez ve fizik muayenesini yapmak gerekir. Mevcut hastalıkları ve geçmiş hastalık öyküsü titizlikle sorgulanmalıdır. Hastanın yaşı ve sigara kullanım durumu öğrenilmeli, kan basıncı ölçülmeli ve hastanın her başvurusunda mutlaka kan basıncı ölçülerek tansiyon takibi yapılmalıdır.
- Hap kullanmaya menstrüel siklusun ilk 5 günü içerisinde ,tercihen ilk günü başlanır.
- Haplar, her gün aynı saatte, yatmadan hemen önce ya da tercihan akşam yemeğiyle birlikte alınmalıdır.
- İlk kez KOK kullanacak olan kadınlarda düşük doz etinil östradiol içeren bir preparatınlar tercih edilmelidir.
- Eğer adet kanaması henüz bitmişse ilk ayda gebelikten korumayabileceğinden ilk 7 gün ek bir yöntem (kondom, vajinal spermisit vb) kullanması önerilmelidir.
- Gebelik olmadığından emin olunan herhangi bir günde de hapa başlanabilir; ancak ilk 7 gün ek bir yöntem kullanılmalıdır.
- 21 hap içeren oral KOK’lar paketteki her hap hormon içerir. Paketteki haplar bitene kadar her gün bir hap alınır. Paketteki tüm haplar bittikten sonra 7 gün ara verilir.
- Bu süre içinde kadının adet görmesi beklenir. Ancak 7 gün ara verdikten sonra menstrüel kanama olsun olmasın, bir önceki siklusun bitiminden sonraki 8. günde yeni bir kutuya başlaması gerekir.
- Gebe kalmış olduğundan kuşkulanıyorsa, hekime başvurmalıdır. Oral kontraseptifi doğru kullandığından eminse, adet kanaması olmasa bile, programlandığı gibi yeni bir pakete başlamalıdır. Eğer pakette 28 hap varsa hiç ara vermeden ikinci pakete geçilir.
- KOK kullanımı esnasında hastanın ilacı aldıktan sonraki 2 saat içerisinde kusması veya ilacın emilimini bozacak şekilde diyare olması, ilacın etkisini azaltarak istenmeyen bir gebeliğe yol açabilir. Bu hallerde hasta ek bir korunma yöntemi kullanmalıdır. (kondom gibi)
- Eğer böyle bir durumda korunmasız cinsel ilişkide bulunmuşlarsa acil kontrasepsiyon yöntemleri hakkında hastaya bilgi verilmelidir.
- Emzirenlere 6 ay süreyle KOK önerilmez, emzirmeyenlerde 3 hafta geçmesi gereklidir. Birinci ve 2.trimestrde düşük yapan veya isteğe bağlı gebeliği sonlandırılan hastalarda ise KOK’a hemen, veya ilk 7 gün içerisinde başlanabilir.
UNUTULURSA!
1 hap unutulduğunda Unutulan günün hapı, hatırlanır hatırlanmaz alınır. Ayrıca o güne ait hap da normal zamanında alınmalıdır.
2 hap unutulduğunda ilk iki hafta içinde: Üst üste iki gün ikişer hap alarak eksik günler tamamlanır. Bu durumda bir hafta süreyle ek bir yöntem (kondom, vajinal spermisit vb.) kullanılmalıdır.
2 hap unutulduğunda üçüncü haftada: Paket atılıp aynı gün yeni bir pakete başlanmalıdır. Bir hafta süreyle ek bir yöntem kullanılmalıdır.
3 hap unutulduğunda Paket atılıp aynı gün yeni bir pakete başlanmalıdır. Bir hafta süreyle ek bir yöntem kullanılmalıdır.
İlaç Etkileşimleri
Yan Etkileri
Kilo artışı
- Amenore
- Ara kanama
- Lekelenme
- Akne
- Baş ağrısı
- Memelerde hassasiyet (Mastalji )
- Baş dönmesi
- Mide bulantısı
- Kloazma
***Sadece Sentetik Progesteron İçeren Oral Kontraseptifler (POP)-Minihaplar
Minihaplar sağlıklı ve korunmak isteyen kadınlarca kullanılabilir. Emziren anneler (6. haftadan sonra), hipertansiyonu olanlar, KOK’ları östrojenik yan etkilerden dolayı kullanamayanlar (migren, bulantı, memelerde hassasiyet), bazı durumlarda 35 yaş üzerinde olan sigara içen kadınlar minihap kullanmak için uygundur.
Kimler KullanaMAZ ?
MUTLAK KONTRENDİKASYONLAR NELERDİR ?
- Gebelik
- Meme kanseri
Nasıl kullanılmalı ?
- Adet gören kadınlarda minihap kullanmaya başlamak için en uygun zaman, adetin ilk günüdür. Bununla birlikte adetin ilk beş günü içinde herhangi bir zamanda da başlanabilir.
- Doğum sonrasında minihapa başlama: Eğer kadın emziriyorsa doğumdan 6 hafta sonra minihapa başlanabilir. Emzirme nedeniyle adet görmeyen bir kadında ikinci aydan sonra minihapa başlanacaksa, gebelik araştırılmalıdır.
- Emzirmeyen ve adet görmeyen bir kadın doğum sonrası minihapa başlayacaksa, gebelik araştırılmalıdır.
- Bebeğine sadece meme veren kadınlarda doğumdan sonraki ilk 4-6 ayda ovülasyon olmayabilir. Anne bebeğine ek gıda veriyorsa, kullanımın ilk haftasında ek bir kontraseptif yöntem uygulamalıdır.
- Paketi bitirinceye kadar 28 gün süreyle her gün aynı saatte (örneğin akşam bir tane hap alınmalıdır.
- Kadına, son yedi hapı kullanırken adet görebileceği hatırlatılmalıdır.
- Adet görsün ya da görmesin, paketteki haplar bitince ara vermeden yeni bir pakete başlamalıdır.
- Minihap ilk yedi gün içinde tam etkili değildir. Bu süre içinde ek yöntem (kondom, spermisit vb.) kullanılmalıdır.
- Periyodlar arasında lekelenme ya da kanama oluyorsa, minihaplara aksatmadan devam edilir. ilk birkaç ay içinde ya da bir veya birkaç hap unutulursa, kanama olabilir. Ancak, kanama şiddetliyse, karın ağrıları ve kramplar oluyorsa kullanıcı hekime başvurmalıdır.
UNUTULURSA !
- Düzenli ve sürekli minihap kullanmanın önemi anlatılmalıdır.
- Birkaç saat de olsa hap almayı unutma, lekelenmeye ya da çekilme kanamasına neden olabilir: daha da önemlisi, gebelik riski artar.
- Minihap alınması 3 saatten kısa süreyle unutulmuşsa hemen alınması ve daha sonra uygulamaya önerilen şekilde devam edilmesi gerekir (gerekirse günde 2 minihap alınır).
- Kadın bir hap almadıysa (unutma ya da kusma nedeniyle) ya da 3 saatten fazla geciktiyse, unuttuğu hapı hatırlar hatırlamaz almalı ve 48 saat süreyle ek bir korunma yöntemi kullanmalıdır.
- İki ya da daha fazla hap almadıysa, iki gün süreyle ikişer hap almalı ve daha sonra günde birer hap almayı sürdürmelidir. Bu durumda bir hafta süreyle ek bir korunma yöntemi de kullanmalıdır.
- Hapı unuttuğu ya da 3 saatten fazla geciktirdiği süre içinde cinsel ilişkide bulunan kadınlarda gebelik riski yüksek olduğundan araştırılmalıdır.
- Gereklilik halinde acil kontrasepsiyon yapılabilir.
İlaç Etkileşimi
Minihaplardaki sentetik progesteronlar sitokrom P450 sistemiyle metabolize olur ve bu sistemi indükleyen ilaçlar minihap metabolizmasını hızlandırarak kontraseptif etkinliğini azaltabilirler.
Yan Etkileri
- Ektopik gebelik
- Düzensiz kanama
- Folikül persistansı
- Hormonal yan etkiler
***Rahim İçi Araç
Dünyada ve Türkiye’de en yaygın kullanılan geri dönüşümlü, uzun etkili doğum kontrol yöntemidir.
Bakırlı, İnert ve hormonlu olmak üzere 3 tip RİA vardır.
Rahmin içine yerleştirilen küçük, plastik bir araçtır.
Bakır uçlular daha etkindir.
Etki Mekanizması
- Fallop tüplerine ulaşan sperm sayısını ve dölleme kapasitesini azaltır.
- Ovulasyonu baskılamaz. Ovum transportuna engel olur.
- Fertilizasyonu engeller.
- Progestin içerenler servikal mukusu kalınlaştırarak spermin uterusa geçişini bloke eder.
- Spermler değişen uterus sıvısı içinde lökositler tarafından parçalanır.
- Uterus boşluğunda bulunan RİA, yabancı cisim etkisi yaratıp, endometriumdan enflamatuvar reaksiyon oluşturup zigotun implantasyonunu önler.
Olumlu Özellikleri
Yöntem %98
- Uzun süre gebelikten korur. Bakırlı olanlar yaklaşık 10 yıl korur.
- Bir kere uygulanınca gebelikten korunmak için başka bir şey gerektirmez.
- Çıkartıldığında hemen gebe kalınabilir. Doğurganlığın dönüşünde gecikme olmaz.
- Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaz.
- Hiçbir ilaçla etkileşimi yoktur.
- Güvenlidir.
- Emzirenler için uygundur.
Olumsuz Özellikleri
- Mutlaka bir sağlık kuruluşunda ve uzman tarafından uygulanması gereklidir.
- Bazı kadınlarda uygulama ve çıkarma işlemi ağrılı olabilir.
- Uygulamayı takip eden ilk aylarda karnın alt bölgesinde rahatsızlık hissi ,kasık ağrısı, lekelenme ve adet miktarında artma veya adet süresinde uzama olabilir.
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı korumaz.
- Uterus perforasyonu riski vardır.
- RIA uterustan servikse doğru kayabilir ve vajinaya atılabilir.
Etki Süresi
- Bakırlı RİA 10 yıl etkili ,hormonlu RİA ortalama 5 yıl etkilidir.
- Özellikle kamu kuruluşlarında yaygın olarak kullanılan Cu T 380 A modeli ( Pregna )12 yıla kadar etkin bir şekilde gebelikten korur.
- Multiload Üzerinde dikensi çıkıntıları olan atnalı şeklinde iki kol ve dikey gövdeden oluşur; polietilenden yapılmıştır. Multiload 375 Cu 5 yıl süreyle gebelikten korumaktadır.
- Bu modellerde kanama ve ağrı oranları daha az ,aşağı kayma ve atılma oranları biraz daha yüksektir.
- Kullanım süresi sonunda RİA değiştirileceği zaman ara vermeden hemen yenisi uygulanabilir; rahmi dinlendirmeye gerek yoktur.
Kimlere Önerelim ?
- Uzun süre çocuk istemeyen, ama daha sonrası için düşünenler
- Daha fazla çocuk istemeyen, ama sterilizasyon düşünmeyenler
- Her gün veya cinsel ilişki öncesi hatırlanması gereken yöntem istemeyenler
- Haplardaki östrojen yan etkisi sorunu olanlar
- Emziren kadınlar
- Uzun süre korunmak isteyenler
- İleri yaşta olup sterilizasyon istemeyenler
- Kürtaj olmuş ya da kendiliğinden düşük yapmış kadınlar
- Diğer yöntemleri kullanmakta zorluk çekenler
Kimlere Önermeyelim ?
- Gebeler ya da gebelik şüphesi olanlar
- Kısa (bir yıldan az) sürede yeniden çocuk sahibi olmak isteyenler
- Adetleri aşırı ağrılı ve adet kanaması çok fazla olan kadınlar
- Rahminde veya diğer üreme organlarında kronik iltihap bulunanlar
- Rahminde veya diğer üreme organlarında yapısal bozukluğu olanlar
- Rahminde veya diğer üreme organlarında kanser olanlar
- Birden fazla cinsel eşi olanlar (kendisinin veya eşinin)
- Mevcut doğum sonu/düşük sonu sepsis
- İyi ve kötü huylu trofoblastik hastalık öyküsü olanlar
- Tanı konulmamış vajinal kanama
Ne zaman uygulayalım ?
- Gebelik şüphesi yoksa mens. siklusun herhangi bir gününde, gebelik şüphesi varsa bir sonraki adet beklenir.
- En uygun zaman menst. sırasında ya da menst. sonrası 10 gündür.
- Siklus sırasında servikal kanal açıktır, ağrı minimal olur.
- Doğumdan sonraki ilk 10 dk hemen uygulanır (düşme olasılığı ve uterus yumuşak olduğundan perforasyon riski yüksektir.)
- RİA normal doğumdan 6 hafta, C/S’dan 8 hafta sonra takılır.
- Kadında bir enf. riski yoksa düşükten hemen sonra veya ilk 7 gün içerisinde takılabilir.
- Herhangi bir yakınma yoksa ilk kontrole birinci ayın sonunda , uygulamayı izleyen 3. Ayda, 6. Ayda daha sonra ise yılda bir kez kontrole gidilmelidir.
RİA’nın Komplikasyonları
- Kanama
- Kramp ve ağrılar
- RİA’ nın atılması
- Senkop
- Gebelik
- Uterus perforasyonu
- Pelvik enflamatuar hastalık
***1 AYLIK KORUYUCU İĞNELER
Düzenli olarak ayda bir kez iğne şeklinde uygulanır.
- Östrojen ve progesteron içerir.
- Aylık iğneler sağlık personeli tarafından ayda bir kas içine yapılır.
- Adet kanamasının başlangıcından itibaren ilk 5 gün içinde yapıldıysa anında korumaya başlar.
- İğneler zamanında ve düzenli olarak her ayda bir yapılmalıdır.
- Üç günü aşan gecikme olursa kişinin gebe olmadığından emin olunmalıdır.
- Aylık iğnenin ilk yapılışından sonra adet kanaması 15-20 gün sonra olmaktadır.
Olumlu Özellikleri
- Doğru uygulandığında %99
- Kadın isterse kullandığı bu yöntemi daha kolaylıkla saklayabilir.
- Adet düzeninde 3 aylık iğnelere göre daha az değişiklik yapar.
- Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaz.
Olumsuz Özellikleri
- İlk aylarda ara kanaması yapabilir.
- Baş ağrısı, baş dönmesi, göğüslerde hassasiyet ve kilo artışına neden olabilir.
- Anne sütünün miktarını azaltıp, kalitesini bozabilir.
- Her ay iğne yaptırmak gerekir.
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korumaz.
Kimler İçin Uygundur?
- Ayda bir düzenli olarak iğne yaptırabilecek olanlar
- Her gün hap içmekte sıkıntı yaşayanlar
- Adet düzensizliği olmasından rahatsızlık duymayanlar
- Henüz kürtaj olmuş veya kendiliğinden düşük geçirmiş olanlar (ilk 7 gün içinde)
- Emzirmeyen kadınlar (doğumdan 3-4 hafta sonra)
- Emziren kadınlar (doğumdan 6 ay sonra)
- Diğer yöntemleri kullanamayanlar
Kimler İçin Uygun Değildir?
- Meme kanseri, tanısı ya da şüphesi olanlar
- Nedeni bilinmeyen vajinal kanaması olanlar
- 35 ve daha yukarı yaşta olup günde 15’den fazla sigara içenler
- Kalp hastalığı ,damar sertliği, damar tıkanıklığı, yüksek tansiyonu (kan basıncı >160/100 mm/hg) ve felç öyküsü olanlar
- Karaciğer hastalığı olanlar (hastalık devam ettiği sürece)
- Şeker hastaları, safra kesesi hastalığı olanlar
- Yeni ameliyat geçirmiş ya da ameliyata hazırlananlar
- Emziren annelerde ilk 6 ay, emzirmeyen kadınlardan doğumdan sonraki ilk 6 hafta
- Östrojen alması sakıncalı olan kadınlar
- Migren
- HIV ve AİDS olup anti retro viral tedavi olanlar
***3 AYLIK KORUYUCU İĞNELER
- Düzenli olarak 3 ayda bir kez iğne şeklinde uygulanır ve sadece progesteron içerir.
- Sağlık personeli tarafından 3 ayda bir kas içine yapılır.
- İğne yapıldıktan sonra iğne yeri ovulmamalıdır.
- İğneler zamanında ve düzenli olarak her 3 ayda bir yapılmalıdır.
- Bırakıldıktan sonra yeniden gebe kalmak zaman alabilir.
Olumlu Özellikleri
- Doğru ve düzenli uygulandığında %99
- Kadın isterse kullandığı bu yöntemi daha kolaylıkla gizleyebilir.
- Östrojen kullanamayan kadınlarca da kullanılabilir.
- Rahim ve yumurtalık kanserlerine karşı koruyucudur.
- Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratmaz.
- Emziren anneler kullanabilir.
- Hiç doğum yapmamış kadınlar da kullanabilirler.
- Rahim ve yumurtalık kanserine karşı koruyucudur.
Olumsuz Yönleri Nelerdir?
- Adet kanamalarında artma, azalma, lekelenme ve kesilme yapabilir.
- Kilo artışı görülebilir.
- Doğurganlığın geriye dönüşü gecikebilir.
- Cinsel yolla bulaşan karşı koruyucu değildir.
- İğne olmak gerekir.
- Sağlık personeline ihtiyaç vardır.
Kimler İçin Uygundur?
- En az 2 yıl gebe kalmak istemeyen kadınlar
- 35 yaş üzerinde ve sigara içen kadınlar
- 18-45 yaş arasındaki kadınlar
- Emziren kadınlar (6 haftadan sonra)
- Henüz kürtaj olmuş veya kendiliğinden düşük geçirmiş olan kadınlar (ilk 7 gün içerisinde)
- Adet düzensizliği ve amenoreden (adetten kesilme) rahatsızlığı duymayacak kadınlar
- Östrojen hormonu içeren yöntemleri kullanamayanlar
- Tüberküloz (verem) veya epilepsi (sara) tedavisi görmekte olanlar
- HIV ve AİDS olup anti retro viral tedavi olanlar
- Her gün yöntem kullanmakta zorlananlar
Kimler İçin Uygun Değildir?
- Meme kanseri, tanısı ya da şüphesi olanlar
- Nedeni bilinmeyen vajinal kanaması olanlar
- Karaciğer hastalığı olanlar (hastalık devam ettiği sürece)
- Kalp krizi ve felç geçirmiş olanlar
- Damar tıkanıklığına bağlı kalp hastalığı (koroner arter hastalık) ve ağır hipertansiyonu olanlar
- 20 yıldan uzun süredir göz, böbrek veya sinir sistemi hasarıyla birlikte şeker hastalığı (diyabet) olanlar
- Hipertansiyon
- Emzirmeyen kadınlarda doğumdan sonra ilk 6 hafta, emzirenlerde ilk 6 ay kullanılmamalıdır.
***PREZERVATİF
- Erkekler tarafından kullanılan, bir çeşit kauçuktan yapılmış, çok ince ve esnek bir kılıftır. Cinsel ilişki sırasında erkekten atılan meni içerisindeki spermlerin vajene dökülmesini engelleyerek gebelikten korur.
- Her cinsel ilişki için yeni açılan bir prezervatif ,sertleşmiş penise cinsel birleşmeden önce takılır.
- Cinsel birleşme gerçekleştikten sonra kondomun kaymasıyla içindeki semenin dışarı çıkmaması için ereksiyon kaybolmadan önce, kondom parmaklarla tutularak penis vajenden dışarı çekilmelidir.
- Kondomu kayganlaştırmak için, herhangi bir yağ, yağlı madde veya vazelin kullanılmamalıdır. Bu maddeler bir kaç saniye içinde kondomun bozulmasına neden olur.
- Her cinsel ilişkide YENİ bir kondom kullanılmalıdır
Olumlu Özellikleri
- Doğru kullanıldığında %97
- Eşleri cinsel ilişki ile bulaşan enfeksiyonlardan (AIDS, frengi, bel soğukluğu gibi) korur.
- Erkeklerin aile planlamasına katılımını sağlar.
- Kullanmak için muayeneye gerek olmayıp, reçetesiz olarak eczane ve büyük alışveriş merkezlerinden ve eczanelerden kolayca satın alınabilir.
- Sağlığa hiçbir zararı yoktur, her yaştaki erkekler kullanabilirler.
Olumsuz Yönleri Nelerdir?
- Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratabilir.
- Bazı erkeklerde ereksiyonu güçleştirebilir.
- Her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılması gerekir.
- Yeterli miktarda kondom bulundurulması önceden planlanmalıdır.
Kimler İçin Uygundur?
- Korunmak isteyen her yaştaki erkekler
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunmak isteyenler
- Başka yöntemleri kullanamayanlar
- Seyrek cinsel ilişkide bulunanlar
- Vazektomi sonrası geçici olarak korunması gerekenler
Kimler İçin Uygun Değildir?
- Kauçuğa alerjisi olanlar
Dr. Esra Nur Kapukaya
KAYNAK :
http://turkishfamilyphysician.com/makaleler/derleme/dogal-aile-planlamasi-yontemleri/#:~:text=%C4%B0ki%20g%C3%BCn%20Y%C3%B6ntemi%3A&text=ve%20bir%20sonraki%20g%C3%BCn%20korunmas%C4%B1z,fertil%20g%C3%BCn%20diyebilmemiz%20i%C3%A7in%20yeterlidir Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://dergipark.org.tr/en/download/article- Erişim Tarihi : 11.09.2023
file/984435#:~:text=Sonu%C3%A7%3A%20Billings%20Ovulasyon%20Y%C3%B6ntemi%20aile,bilincini%20de%20artt%C4%B1ran%20bir%20y%C3%B6ntemdir Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://karliovadh.saglik.gov.tr/TR-841291/gt26-eylul-dunya-dogum-kontrol-gunu.html# Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://halksagligi.hacettepe.edu.tr/diger/toplumayonelik/ap.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://cdn.istanbul.edu.tr/statics/toplumhekimligi.istanbul.edu.tr/wp- Erişim Tarihi : 11.09.2023
content/uploads/2015/11/A%C4%B0LE-PLANLAMASI-VE-KADININ-TOPLUMDA-YER%C4%B0.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/153617/mod_resource/content/1/AP%20ders%204.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1212106 Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://www.ttb.org.tr/STED/sted0302/acil.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://www.selcukmedj.org/uploads/publications/SUTD-571..pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Aile%20planlamas%C4%B1.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
http://adudspace.adu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11607/1111/Asl%20%20%C3%87ayan.pdf?sequence=1 Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://dspace.trakya.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/trakya/4791/0164382.pdf?sequence=1&isAllowed=y Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/tez/pdf/aile_hekimligi/dr_belgin_guven_yildirim.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://uremesagligi.org/wp-content/uploads/2019/03/aile-planlamasi-yontemi-uygulama-rehberi.pdf Erişim Tarihi : 11.09.2023
https://www.tapv.org.tr/hakkimizda/tarihce/ Erişim Tarihi : 13.09.2023
https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kadin-ve-ureme-sagligi-tarihcesi.html Erişim Tarihi : 13.09.2023
http://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/456_1.pdf Erişim Tarihi : 13.09.2023
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/70200/mod_resource/content/0/D5-Kontraseptifler.pdf Erişim tarihi : 18.09.2023
https://www.tjod.org/wp-content/uploads/2013/05/oral_kontrasepsiyon_kilavuzu.pdf
https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Yayin/433
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/153627/mod_resource/content/1/Ap%20ders%209.pdf
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/114901/mod_resource/content/1/R%C4%B0A.pdf
https://avys.omu.edu.tr › public › atife.cetin Erişim Tarihi : 18.09.2023
https://jag.journalagent.com/tjod/pdfs/TJOD_9_2_85_93.pdf
GÜÇLÜ İSTAHED, GÜÇLÜ AİLE HEKİMLİĞİ!
