Dünya Sağlık Örgütü 2007 yılından itibaren her yıl 25 Nisan’ı Dünya Sıtma Günü olarak belirlemiştir ve sıtma hastalığı konusunda farkındalığı arttırmayı amaçlamaktadır. Ayrıca Dünya Sıtma Günü, sıtmanın önlenmesi ve kontrolünde yapılan ilerlemeleri vurgulamak ve bu ilerlemeleri hızlandırmak için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Sıtma, enfekte sivrisineklerin ısırması ile insanlara bulaşan ve hayatı tehdit eden ciddi bir hastalıktır. 3,3 milyon insan 106 ülke sıtma riski bulunan alanlarda yaşamaktadır, dünya nüfusunun yaklaşık olarak yarısı sıtma geçirmesi açısından risk altındadır. Çoğu sıtma vakası ve buna bağlı ölümler Sahra Altı Afrika’da gerçekleşmektedir. Bununla birlikte Asya, Latin Amerika, Orta Doğu ve Avrupa’nın bazı bölümleri de etkilenmiştir.
Sıtma, gribe benzer belirtilere yol açan ateşli, akut bir hastalıktır. Belirtiler, hastalık taşıyan sivrisinek ısırığından 7 ila 15 gün sonra ortaya çıkmaktadır ama bulguların daha uzun sürede ortaya çıkması da mümkündür. İlk belirtileri ateş, baş ağrısı, üşüme ve kusmadır. Hastalığın, sıtma olarak tanımlanabilmesi zor olabilir. Sıtma korunması ve yakalanıldığı zaman tedavi edilmesi mümkün bir hastalıktır.
İnsanlarda sıtmaya neden olan beş parazit türü vardır:
1- Plasmodium falciparum
2- Plasmodium vivax (ülkemizde en sık görülen türü)
3- Plasmodium malariae
4- Plasmodium ovale
5- Plasmodium knowlesi
Özellikle P. falciparum türü sıtma 24 saat içinde tedavi edilmediği takdirde, hastalığın şiddetlenmesine hatta ölüme sebep olabilir. Sıtmanın erken teşhis edilmesi ve tedavisi ölümlerin önüne geçebilmektedir. Bazı hastalarda sıtma daha ağır seyretmektedir. Bebekler ve 5 yaş altındaki çocuklar, immünsupresan tedavi alanlar, hamile kadınlar ve HIV/AIDS’li hastalar özellikle risk altındadır. Risk altındaki diğer gruplar ise, Burkina Faso, Kamerun, Gana ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti gibi sıtmanın sık görüldüğü Afrika ülkelerine, iş veya gezme amaçlı gidenler ve koruyucu tedavi almayan kişilerdir.
DSÖ, 06 Ekim 2021 tarihinde resmi bir açıklama ile ilk sıtma aşısının geliştirildiğini duyurmuştur. Pilot olarak 2019’dan beri Gana, Kenya ve Malavi’de uygulanan ilk sıtma aşısı RTS,S/AS01 (RTS,S)’in geliştirilmesi 30 yıldan fazla sürmüştür. RTS,S aşının geliştirilme çalışmaları 1987 yılında Walter Reed Army Institute of Research ve GlaxoSmithKline (GSK) tarafından başlatılmıştır, 2001 yılından itibaren GSK ve PATH Malaria Vaccine Initiative iş birliğinde devam etmiştir. RTS,S aşısı GSK tarafından üretilmektedir. Pilot uygulamalardan elde edilen veriler aşının çocukluk çağı ölümlerinde %13 düşüş sağladığını göstermektedir. Yaklaşık 2,3 milyondan fazla sayıda kişiye uygulanan aşının güvenli, etkili ve maliyet etkin olduğu belirtilmektedir.
R21/Matrix-M (R21), DST tarafından 21 Aralık 2023 tarihinde ön yeterlilik verilen ikinci sıtma aşısıdır. R21, Oxford Üniversitesi tarafından geliştirilmiş olup Serum Institute of India tarafından üretilmektedir. Her iki aşıda sirkumsporozoit protein bazlı aşılardır ve DSÖ, her iki aşının da orta-yüksek P. falciparum bulaş riski altında yaşayan çocuklarda 5 aylıktan itibaren 4 doz olarak uygulanmasını önermektedir. RTS,S aşısının üretim kapasitesi sınırlı olup hali hazırda mevcut olan 18 milyon doz aşı 2023-2025 yılları için 12 ülkeye dağıtılmıştır. 22 Ocak 2024’te Kamerun, ulusal aşılama programında kullanılacak ilk sıtma aşısı olan RTS,S’in dağıtımına başlamıştır. R21 sıtma aşısının ise 2024’ün ortalarında ülkelerin kullanımına sunulması beklenmektedir. Ancak hali hazırda tüm toplum ve kişilere yönelik kullanıma hazır bir sıtma aşısı bulunmamaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü, sıtmanın yaygın olduğu bölgelere seyahat etmeden önce koruyucu ilaç tedavisi alınmasını, bu bölgelerde uyurken cibinlik ve akşam karanlığından sonra sivrisinek kovucu kullanılmasını, kol ve bacakları örtecek şekilde uzun koruyucu kıyafetler giyilmesini ve pencerelere sineklik takılmasını önermektedir.
Dünya Sağlık Örgütü, sıtmaya son vermek İçin RBM (Roll Back Malaria) ortaklığıyla küresel politikadan toplum eylemine kadar her düzeyde çabaları yeniden canlandırmayı ve sıtmanın ortadan kaldırılmasına yönelik ilerlemeyi hızlandırmayı amaçlayan “Sıtma Bizimle Biter: Yeniden Yatırım Yap, Yeniden Düşün, Yeniden Ateşle” sloganıyla 2025 yılında yeni bir kampanya başlatmıştır.
Küresel olarak 1990’ların sonlarından itibaren sıtma ciddiye alınmıştır ve gerekli önlemler ve farkındalık sağlanmıştır. Sonucunda yirmi yıldan uzun bir süre boyunca tahmini 2,2 milyar vaka ve 12,7 milyon ölüm önlenmiştir. Ancak yıllar süren istikrarlı düşüşlerden sonra ilerleme ne yazık ki durma noktasına gelmiştir. Günümüzde sıtma her dakika tahmini 1 can almaktadır ve ölümlerin çoğu Afrika Bölgesi’nde meydana gelmektedir.
Daha fazla ilerleme ve on yıllardır zorlukla elde edilen kazanımlar ne yazık ki tehlikededir. Aşırı hava olayları, çatışma, insani acil durumlar ve ekonomik stres, birçok ülkede sıtma kontrol çabalarını aksatmaktadır ve on milyonlarca insan hastalığı önlemek, tespit etmek ve tedavi etmek için ihtiyaç duydukları hizmetlere sınırlı erişimle baş başa bırakılmaktadır. Acil tedavi olmadan sıtma hızla ciddi hastalığa ve ölüme yol açmaktadır.
Türkiye, anofel cinsi sivrisineklerin bulunması ve subtropikal iklim bölgesinde olduğu için sıtma açısından risk altındadır. Bu nedenle Sıtma Eliminasyon Programı çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı faaliyetleri devam etmektedir. Sıtma surveyansı kapsamında vaka takipleri yapılmaktadır. Sıtma tedavisinde kullanılan ilaçlar Sağlık Bakanlığı tarafından temin edilerek hastalara ücretsiz olarak verilmektedir. Ülkemizde korunma amaçlı sıtma ilaçları Sağlık Bakanlığının Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü’ne bağlı Seyahat Sağlığı Merkezlerinden ücretsiz olarak temin edilebilmektedir. 444 77 34 danışma hattı aranarak ve https://www.seyahatsagligi.gov.tr/site/sitma# adresi ziyaret edilerek sıtma görülen ülkeler ile bu ülkelere seyahat öncesinde yapılacaklar konusunda bilgi alınabilmektedir.
KAYNAKLAR
1- https://saglik.gov.ct.tr/BASIN-ODASI/sa%C4%9Fl%C4%B1k-bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-d252nya-s%C4%B1tma-g252n252-a231%C4%B1klama#:~:text=D%C3%BCnya%20Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20%C3%96rg%C3%BCt%C3%BC’nce
2- https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/haberler/25-nisan-d%C3%BCnya-s%C4%B1tma-g%C3%BCn%C3%BC.htmL
3- https://www.ekmud.org.tr/haber/8-25-nisan-dunya-sitma-gunu
4- https://www.klimik.org.tr/2024/04/25/bugun-25-nisan-2024-dunya-sitma-gunu-daha-adil-bir-dunya-icin-sitmayla-mucadeleyi-hizlandiriyoruz/
5- https://halksagligi.hacettepe.edu.tr/duyurular/toplum%20icin/Sitmagunu.pdf
6- https://www.aa.com.tr/tr/dunya/dunya-genelinde-2022de-sitma-nedeniyle-608-bin-kisi-oldu/3201821
7- https://en.wikipedia.org/wiki/World_Malaria_Day
8- https://www.who.int/campaigns/world-malaria-day/2025#:~:text=On%20World%20Malaria%20Day%2C%20let’s,that%20Malaria%20Ends%20with%20Us.
9- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5584487/#:~:text=The%20Global%20Technical%20Strategy%20for
10- https://healthsy.app/all-category-blog/world-malaria-day-2025-all-you-need-to-know
11- https://vajiramandravi.com/world-malaria-day-2025/
12- https://isid.org/event/world-malaria-day-2025/
13- https://tae.tuseb.gov.tr/haberler/25-nisan-dunya-sitma-gunu-20240425
14- https://www.seyahatsagligi.gov.tr/site/HastalikDetay/Sitma#:~:text=Plasmodium%20parazitinin%20be%C5%9F%20farkl%C4%B1%20t%C3%BCr%C3%BCn%C3%BCn,vivax%20en%20b%C3%BCy%C3%BCk%20tehdidi%20olu%C5%9Fturmaktad%C4%B1r.
GÜÇLÜ İSTAHED, GÜÇLÜ AİLE HEKİMLİĞİ!
